Update bij de post van gisteren: de dagelijkse nieuwsbrief van Newsminimalist titelde gisteren vrijdag: “Friday, May 5 — nothing important happened.”
Geen enkel artikel van de 1,208 die chatGPT gelezen had, had vrijdag boven 6.5, op een schaal 0-10, gescoord.
Onverbiddelijk geen nieuws dus. Moet kunnen.
Update 2: “Out of 39,202 analyzed articles, we got our first one with significance over 8.0. Seems only 0.005% of news deserve this rating.”
Dit, dames en heren, is journalistiek. Na gesprekken met zowat alle sleutelfiguren in de Amerikaanse en Europese regeringen die rechtstreeks betrokken waren in de aanloop naar de oorlog in Oekraïne, maakte Politico een van de knapste stukken journalistiek die ik tot nu toe gelezen heb over het conflict.
Wat was de journalistieke uitdaging?
Vier van je knapste buitenlandreporters, Erin Banco, Lara Seligman, Nahal Toosi and Alexander Ward, doen in de aanloop naar de oorlog tientallen gesprekken met alle sleutelfiguren, vooral in de Amerikaanse regering, maar ook daarbuiten. Je verzamelt tonnen materiaal over een verhaal dat de hele wereldpers al een jaar lang dag aan dag brengt. Als er uit de interviews echte primeurs kwamen, of smoking guns, dan heb je die al gebracht in je dagelijkse berichtgeving. Toch voel je dat er, een jaar na het uitbreken van de oorlog, en twee jaar nadat de tekenen duidelijk werden, nood is aan een gedetailleerde recap. Je weet dat er in dezelfde week honderden van die recaps zullen verschijnen.
De voor de hand liggende journalistieke reflex is dan om bij de eerste verjaardag een van de vele samenvattende verhalen en analyses te schrijven, waar je wellicht wat conclusies aan toevoegt.
Politico deed het anders. De vier journalisten distilleerden 374 quotes (ja, ik heb ze geteld) uit de tientallen interviews. Samen met een externe journalist en schrijver, Garrett Graff, schikten ze die quotes chronologisch in twaalf hoofdstukken, van I. The Buildup on the Border. ‘Something Was Badly Wrong’ tot XII. Collective Resolve. ‘A Long, Grinding Fight’.
In plaats van te proberen de zoveelste terugblik of analyse te maken waar je hier en daar een van de quotes aan toevoegt, beslis je gewoon de 374 quotes na elkaar te geven. Zonder commentaar; zonder tussenteksten. Enkel een collectie sterke foto’s om het verhaal te ritmeren.
Het resultaat van deze supersimpele format-ingreep is dus de beste terugblik op de voorbije twee jaar die ik gelezen heb. Zelden werd de typering van journalistiek als first rough draft of history door toenmalig voorzitter en uitgever Philip L. Graham van de Washington Post zo belichaamd als hier. En wees gerust, hoewel je het (voorlopige) einde kent, leest de aaneenschakeling van citaten als een trein.
Politico, opgericht in 2007 en sinds 2021 eigendom van de Duitse mediagroep Axel Springer, bevestigt hiermee zijn reputatie als een van de publicaties die door de combinatie van klassiek journalistiek toptalent, de durf om te innoveren met formats en tone-of-voice die verder gaan dan het klassieke artikel, en nieuws op internetritme aan de top staan van de hedendaagse journalistiek.
De reportage Un président, l’Europe et la guerre van de Franse documentairemaker Guy Lagache, die deze week vrijdag nog eens op Canvas te zien was, komt zeker in de buurt qua first rough draft of history. Maar ze haalt haar kracht toch vooral uit de embedding van de journalist, die wekenlang de toestemming kreeg om in de buurt van president Macron rond te hangen. Ook terwijl hij met Poetin belt.
Lees vooral de hele Politico-reportage. En bekijk de Franse documentaire.
Een van de dingen uit de Politico-reportage die bij mij zijn blijven hangen (nogmaals: geen primeurs of smoking guns), is hoe belangrijk en complex de rol van communicatie is geweest:
De beslissing van de Amerikanen om een groot deel van hun intelligence over de voorbereidingen door Rusland vrij te geven, zowel aan het publiek als aan de bondgenoten, was heel weloverwogen en is zeer zorgvuldig uitgevoerd. Het doel van de beslissing was tweeërlei: enerzijds bondgenoten overtuigen dat dit écht verder ging dan militaire oefeningen. Dat was nodig, want tot op het laatste bleven de Europese leiders geloven dat Poetin niet zou binnenvallen.
Anderzijds was het een communicatiestrategie naar het grote publiek en de bondgenoten om Poetins narratief en false flags te counteren: beating Putin’s lie to the punch. De zorgvuldigheid was natuurlijk ingegeven door bezorgdheid over het prijsgeven van bronnen; ze vergde heel intense communicatie tussen verschillende overheidsdiensten over wat wel en niet kon worden prijsgegeven.
Dit gebeurde tegen een achtergrond waarin de Amerikanen wel degelijk beseften dat ze met de imago-erfenis zaten van de valse getuigenis over Iraakse massavernietingswapens door toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell negentien jaar geleden voor de VN Veiligheidsraad. Wat als ze deze keer weer fout zaten?
Iemand uit de regering Bush die er destijds bij was, sms’te Derek Chollet, adviseur van het ministerie van Buitenlandse Zaken, met een duidelijke verwijzing naar het Powell-debacle: “I really hope you guys are right. I’m just worried about the damage to U.S. credibility if you’re wrong about this invasion.”
Antwoordde Cholet: “This is one time I really want to be wrong, but I don’t think I am. But I would take the hit to our reputation if I were wrong.”
De nieuwe communicatiestrategie van de Amerikanen was ook ingegeven door wat achteraf gezien een minder goede strategie was gebleken in de communicatie over de inval van Rusland in de Krim in 2014.
Waar ik zelf nog onvoldoende bij had stilgestaan, is de rol van veranderde communicatiemiddelen en -omgeving. Woordvoerder Emily Horne van de Nationale Veiligheidsraad van het Witte Huis ziet drie low-tech veranderingen met een grote impact. Satellietbeelden waren in 2014 nog classified spionagemateriaal. In 2021-2022 kon iedereen met internettoegang de opbouw aan de grens met Oekraïne quasi-live volgen. De explosie in burgerjournalistiek maakte ook dat mensen in Oekraïne en elders live hun waarnemingen doorstuurden naar de rest van de wereld. Een derde verandering tegenover 2014 is dat het publiek, met wat in de jaren sindsdien gebeurd is, echt wel vertrouwd is geraakt met (en deels gewapend tegen) de termen en de werking van desinformatie en misinformatie.
Een vraag waar ik mee zit en waarover ik nog niet veel had gelezen: hoe komt het dat Rusland, met al zijn cybercapaciteiten, er blijkbaar niet in geslaagd is Oekraïne digitaal plat te leggen?
Een deel van het antwoord, maar zeker niet de volledige toedracht, komt uit een quote van generaal Paul Nakasone, directeur van de National Security Agency en bevelhebber van de U.S. Cyber Command:
We sent a [U.S. Cyber Command] team forward, and they land in Kyiv on the fourth of December [2021]. Within a day or two, the leader calls back, and she tells my Cyber National Mission Force commander, her boss, “We’re not coming home for a while. In fact, send more people.” We sent our largest “hunt forward” package into Kyiv. That stays there for a little over 70 days.
Slotconclusies, buiten de bewondering voor het journalistiek huzarenstuk:
Maar lees dus vooral het hele ding.
In de opleidingen Journalistiek waar ik les geef, voeren we forse discussies over het vox pop-format. Vox pop is het journalistieke format waarbij je de “man en vrouw in de straat” gaat interviewen over een actueel thema. Meestal worden vox pops ingebed in langere reportages.
De voorlopige conclusie van de discussie over vox pops, en wat we onze studenten proberen mee te geven, is dat vox pops soms wel kleur kunnen geven aan een reportage, maar dat ze in het algemeen moeten worden vermeden, zeker als ze gebruikt worden om een punt te maken in een complexe kwestie. Vox pops zijn vaak een luie vorm van journalistiek, zo stellen we wekelijks vast.
De discussie over de stijgende energieprijzen en het compromis dat de Belgische regering daarover zopas bereikte is een voorbeeld van zo’n complexe kwestie. De prijsstijgingen zijn het gevolg van internationale fenomenen waarop een Belgische regering weinig of geen vat heeft. In België komt daar het element bij dat een deel van de prijsstijgingen van energie gecompenseerd worden door de automatische indexatie van lonen en uitkeringen. Alles zit bovendien ingebed in de supercomplexe klimaatdiscussie.
De bredere politieke vraag die daar nog bovenop komt, is of de overheid de verantwoordelijkheid heeft om prijsstijgingen te compenseren.
Moeilijk, moeilijk. Alvast één expert vond het energiecompromis eerbaar en evenwichtig. Maar dat is natuurlijk niet het volledige verhaal.
In de berichtgeving die de VRT-nieuwsredacties gisteren dinsdag brachten over de BTW-verlaging en andere maatregelen ter compensatie van de stijgende energieprijzen, moest het thema blijkbaar zijn: “peanuts” en “druppel op een hete plaat”. De klassieke vox pop was daarin het breekijzer en het ultieme argument. Er werd zelfs een relatief nieuw vox pop format opgevoerd.
In Het Journaal zat premier Alexander De Croo aan tafel om het akkoord uit te leggen en te verdedigen.
Na een korte inleiding maakt de nieuwslezer het bruggetje naar de vox pop: “Toch maken heel veel mensen zich nog zorgen over hun energie. Voor veel huishoudens zijn de maatregelen dan ook onvoldoende.“
Volgt een korte reportage waarin Johan zegt dat de maatregelen peanuts zijn en dat hij vanaf nu met pellets zou verwarmen. Steven wil een blijvende belastingverlaging voor elektriciteit en gas en vindt de 165 euro tegemoetkoming vooral symbolisch.
Terug in de studio: “U hoort het premier, een druppel op een hete plaat.”
De Croo: Probeert het effect van de automatische loonindexering uit te leggen …
Nieuwslezer onderbreekt: “Maar als u even teruggaat naar de energiefactuur …“
De Croo: Probeert met cijfervoorbeelden nogmaals de indexering en andere bijkomende maatregelen uit te leggen.
Nieuwslezer: “Toch premier, krijgen wij in onze mailbox heel veel reacties die zeggen dat het te weinig is. Ook de man uit de reportage daarnet zei het: peanuts.“
“De mailbox” dus, als ultieme moderne vox pop. Hoeveel mails? Welke reacties? Hebben de mensen die het akkoord best OK vonden ook gemaild? Dat krijgen we niet te horen.
Mag en moet een journalist dan niet hardnekkig doorvragen? Zeker wel. Mag zij daarvoor als ultieme argument twee vox pops en een vrachtje mails gebruiken? Toch wat voorzichtig zijn.
Over naar Ter Zake dus, op Canvas.
Daar zit vice-premier Petra De Sutter om het akkoord uit te leggen.
Kathleen Cools haalt meteen het peanuts argument boven.
De Sutter verdedigt het pakket van 1.1 miljard euro, legt uit dat het een compromis is, en wijst ook meteen op het effect van de indexaanpassing.
Cools: “Dat begrijp ik. Toch neem ik er even een concrete factuur bij.” (Ik wacht op de eerste interviewee die op de standaard-Cools interventie “Dat begrijp ik” antwoordt met: “Neen, mevrouw Cools, u lijkt het toch niet helemaal te begrijpen.”)
De Sutter: Probeert nog eens de indexaanpassing uit te leggen en het effect van het sociaal tarief voor de laagste inkomen.
Cools: “Ik noteer. Toch nog even deze opmerkingen.”
Naadloos gaat het dan naar Raoul Hedebouw, de vleesgeworden vox pop.
Hedebouw en zijn objectieve bondgenoten bij het Vlaams Blok hebben het vox pop-format tot een hoger niveau getild. Zij spreken in naam van “de mensen”. Laten we dat vox populisme noemen.
Petra De Sutter blijft bewonderingswaardig kalm en weerlegt het belangrijkste tegenvoorstel van Hedebouw met cijfers.
Over naar De Afspraak, op Canvas.
In de studio zit, naast minister van Financiën Vincent Van Peteghem en hoofdredacteur Isabel Albers van De Tijd, journalist Luc Pauwels, de energie-expert van VRTNWS.
Die neemt al meteen het stokje van Het Journaal over: “Ik begrijp de logica wel, maar je hoort dan van de mensen in de straat: Dit zijn wel peanuts.“
Diezelfde Luc Pauwels op het einde van de uitzending: “Iedereen is brandhout aan het kopen.” Iedereen? Als in: Hoeveel mensen? Hoeveel ton brandhout?
Nieuwsredacties hebben als taak complexe kwesties bevattelijk, maar ook evenwichtig uit te leggen. Moeten ze daarbij oog hebben voor de meningen en gevoelens van “de man en vrouw in de straat”? Dat maakt zeker deel uit van het debat. Is de vox pop daarvoor het beste format? Ik twijfel toch.
Ja, vox pops zijn vaak leuk. Ze roepen een gevoel van herkenbaarheid op. En ze helpen een kwestie “bevattelijk” te maken door die kwestie te vertalen naar simpele tegenstellingen. Maar de versimpeling staat vaak de evenwichtigheid in de weg.
Kunnen we een denkoefening starten over wanneer vox pops wel en niet zinvol zijn?
Voorzetjes:
Niet zinvol:
Wel zinvol:
Het vertrouwen in media in het algemeen en kranten in het bijzonder is laag en licht dalend (in Vlaanderen: 33 procent in kranten in 2018).
Hypothese: Zou het kunnen dat dit te maken heeft met de evolutie bij kranten naar rolverbreding, van louter nieuwsberichtgeving tot storytelling, service, …, en waarbij ze hun core – het brengen van hard nieuws – verwaarloosd hebben?
In mijn tijd bij De Standaard heb ik van mijn leermeesters Lode Bostoen, Jan Bohets en Peter Cuypers drie eenvoudige regels voor (titels van) nieuwsberichtgeving geleerd. Die regels overtreden kranten nu regelmatig. Voorbeelden zijn een lukrake greep uit de recente berichtgeving in DS, HLN en Het Nieuwsblad.
Het criterium is dus: staat er nieuws in de titel?
Regel 1: Speculeer niet. Breng nieuws enkel als het nieuws is
Voorbeelden uit de eerste tien dagen van de Giro:
Voorbeelden uit het “nieuws” over Jürgen Conings:
Legio. De algemene teneur van de titels van de voorbije dagen was dat Conings nog niet gevonden was.
Regel 2: Zet geen vraagteken in de titel als je in het artikel niet het antwoord biedt.
Of met Françoise Giroud in haar vijf regels voor journalisten in Profession Journaliste: “Numéro 3: jamais de point d’interrogation dans un titre, cette vilaine manie de la presse française. Un journal est là pour répondre aux questions des lecteurs, non pour en poser.” (ht Christina von Wackerbarth)
Voorbeelden:
Regel 3: Geen titels met “wil”. Bostoen: “Als iedereen die iets wil in de krant kan komen, dan is de krant morgen te klein.”
Voorbeelden:
Titels met een vraagteken, met “wil”, of die speculeren zijn vaak ingegeven door marketing- of positioneringsdrang, van de bron en/of de journalist. De nieuwstest is meestal eenvoudig: laat de titel een tijdje liggen en check dan of je er nog van gehoord hebt.