In de opleidingen Journalistiek waar ik les geef, voeren we forse discussies over het vox pop-format. Vox pop is het journalistieke format waarbij je de “man en vrouw in de straat” gaat interviewen over een actueel thema. Meestal worden vox pops ingebed in langere reportages.

De voorlopige conclusie van de discussie over vox pops, en wat we onze studenten proberen mee te geven, is dat vox pops soms wel kleur kunnen geven aan een reportage, maar dat ze in het algemeen moeten worden vermeden, zeker als ze gebruikt worden om een punt te maken in een complexe kwestie. Vox pops zijn vaak een luie vorm van journalistiek, zo stellen we wekelijks vast.

De discussie over de stijgende energieprijzen en het compromis dat de Belgische regering daarover zopas bereikte is een voorbeeld van zo’n complexe kwestie. De prijsstijgingen zijn het gevolg van internationale fenomenen waarop een Belgische regering weinig of geen vat heeft. In België komt daar het element bij dat een deel van de prijsstijgingen van energie gecompenseerd worden door de automatische indexatie van lonen en uitkeringen. Alles zit bovendien ingebed in de supercomplexe klimaatdiscussie.

De bredere politieke vraag die daar nog bovenop komt, is of de overheid de verantwoordelijkheid heeft om prijsstijgingen te compenseren.

Moeilijk, moeilijk. Alvast één expert vond het energiecompromis eerbaar en evenwichtig. Maar dat is natuurlijk niet het volledige verhaal.

In de berichtgeving die de VRT-nieuwsredacties gisteren dinsdag brachten over de BTW-verlaging en andere maatregelen ter compensatie van de stijgende energieprijzen, moest het thema blijkbaar zijn: “peanuts” en “druppel op een hete plaat”. De klassieke vox pop was daarin het breekijzer en het ultieme argument. Er werd zelfs een relatief nieuw vox pop format opgevoerd.

In Het Journaal zat premier Alexander De Croo aan tafel om het akkoord uit te leggen en te verdedigen.

Na een korte inleiding maakt de nieuwslezer het bruggetje naar de vox pop: “Toch maken heel veel mensen zich nog zorgen over hun energie. Voor veel huishoudens zijn de maatregelen dan ook onvoldoende.“

Volgt een korte reportage waarin Johan zegt dat de maatregelen peanuts zijn en dat hij vanaf nu met pellets zou verwarmen. Steven wil een blijvende belastingverlaging voor elektriciteit en gas en vindt de 165 euro tegemoetkoming vooral symbolisch.

Terug in de studio: “U hoort het premier, een druppel op een hete plaat.”
De Croo: Probeert het effect van de automatische loonindexering uit te leggen …
Nieuwslezer onderbreekt: “Maar als u even teruggaat naar de energiefactuur …“
De Croo: Probeert met cijfervoorbeelden nogmaals de indexering en andere bijkomende maatregelen uit te leggen.
Nieuwslezer: “Toch premier, krijgen wij in onze mailbox heel veel reacties die zeggen dat het te weinig is. Ook de man uit de reportage daarnet zei het: peanuts.“

“De mailbox” dus, als ultieme moderne vox pop. Hoeveel mails? Welke reacties? Hebben de mensen die het akkoord best OK vonden ook gemaild? Dat krijgen we niet te horen.

Mag en moet een journalist dan niet hardnekkig doorvragen? Zeker wel. Mag zij daarvoor als ultieme argument twee vox pops en een vrachtje mails gebruiken? Toch wat voorzichtig zijn.

Over naar Ter Zake dus, op Canvas.

Daar zit vice-premier Petra De Sutter om het akkoord uit te leggen.
Kathleen Cools haalt meteen het peanuts argument boven.
De Sutter verdedigt het pakket van 1.1 miljard euro, legt uit dat het een compromis is, en wijst ook meteen op het effect van de indexaanpassing.

Cools: “Dat begrijp ik. Toch neem ik er even een concrete factuur bij.” (Ik wacht op de eerste interviewee die op de standaard-Cools interventie “Dat begrijp ik” antwoordt met: “Neen, mevrouw Cools, u lijkt het toch niet helemaal te begrijpen.”)
De Sutter: Probeert nog eens de indexaanpassing uit te leggen en het effect van het sociaal tarief voor de laagste inkomen.
Cools: “Ik noteer. Toch nog even deze opmerkingen.”

Naadloos gaat het dan naar Raoul Hedebouw, de vleesgeworden vox pop.

Hedebouw en zijn objectieve bondgenoten bij het Vlaams Blok hebben het vox pop-format tot een hoger niveau getild. Zij spreken in naam van “de mensen”. Laten we dat vox populisme noemen.

Petra De Sutter blijft bewonderingswaardig kalm en weerlegt het belangrijkste tegenvoorstel van Hedebouw met cijfers.

Over naar De Afspraak, op Canvas.

In de studio zit, naast minister van Financiën Vincent Van Peteghem en hoofdredacteur Isabel Albers van De Tijd, journalist Luc Pauwels, de energie-expert van VRTNWS.
Die neemt al meteen het stokje van Het Journaal over: “Ik begrijp de logica wel, maar je hoort dan van de mensen in de straat: Dit zijn wel peanuts.“
Diezelfde Luc Pauwels op het einde van de uitzending: “Iedereen is brandhout aan het kopen.” Iedereen? Als in: Hoeveel mensen? Hoeveel ton brandhout?

Nieuwsredacties hebben als taak complexe kwesties bevattelijk, maar ook evenwichtig uit te leggen. Moeten ze daarbij oog hebben voor de meningen en gevoelens van “de man en vrouw in de straat”? Dat maakt zeker deel uit van het debat. Is de vox pop daarvoor het beste format? Ik twijfel toch.

Ja, vox pops zijn vaak leuk. Ze roepen een gevoel van herkenbaarheid op. En ze helpen een kwestie “bevattelijk” te maken door die kwestie te vertalen naar simpele tegenstellingen. Maar de versimpeling staat vaak de evenwichtigheid in de weg.
Kunnen we een denkoefening starten over wanneer vox pops wel en niet zinvol zijn?

Voorzetjes:

Niet zinvol:

• Als het antwoord op de vraag voorspelbaar is
• Als de inhoud van de vox pop gebruikt wordt als argument in een complex debat. “Wat het volk denkt” is wel degelijk een zinvol argument. Maar er zijn andere methoden om dat te ontdekken. Surveys? Verkiezingen?

Wel zinvol:

• Voor leuke human interest topics, waarbij de antwoorden verrassend kunnen zijn. Voorbeeld (met dank aan collega Wouter Frateur): “Wat is het leukste geschenk dat je ooit voor vaderdag kocht?“

---